I. Biến đổi khí hậu và môi trường

Trong tháng 7/2025, các nghiên cứu mới tiếp tục làm rõ những hệ quả ngày càng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu:

• Hiện tượng "Atlantification" ở Bắc Cực cho thấy dòng nước ấm từ Đại Tây Dương đang xâm nhập sâu hơn vào vùng biển Bắc Cực, gây xáo trộn cấu trúc tầng nước và làm tăng hiện tượng tan băng mùa hè [1].
• Một nghiên cứu khác về hiệu ứng bão bụi ở Trung Quốc cho thấy các đợt bụi lớn có khả năng làm giảm đáng kể nồng độ ozone mặt đất (từ 2–12 ppb), điều này có thể ảnh hưởng đến chất lượng không khí và khí hậu khu vực [2].
• Hoạt động núi lửa ngầm dưới đáy biển tại Tonga đã được ghi nhận tạo ra lớp tro bụi bao phủ rộng lớn, ảnh hưởng đến tầng khí quyển ở khu vực Mexico–Caribbean, làm tăng nhiệt độ khí quyển tầng cao [3].
• Báo cáo của Nature Geoscience công bố ngày 7/7 khẳng định tần suất và cường độ các đợt nắng nóng tăng theo cấp số nhân khi Trái Đất nóng lên, tạo ra rủi ro vượt ngưỡng cho nhiều hệ sinh thái [4].

II. Sinh học và sinh thái học

Một số phát hiện mới trong sinh học thực vật và hệ sinh thái đáng chú ý:

• Protein myosin XI ở thực vật, vốn được cho là chỉ tham gia vận chuyển nội bào, nay được chứng minh là điều khiển quá trình đóng khí khổng ở lá, giúp cây chống lại tình trạng mất nước trong hạn hán [5].
• Hiện tượng "hóa đá sinh học" ở cây sung tại Kenya được ghi nhận là do vi khuẩn xúc tác kết tinh canxi, giúp cô lập carbon trong đất và chống xói mòn [6].
• Dữ liệu mô hình khí hậu và sinh học dự báo vanilla hoang dã có nguy cơ lệch chu kỳ hoa–thụ phấn do biến đổi khí hậu, đe dọa toàn bộ chuỗi cung ứng vanilla tự nhiên [7].

III. Thiên văn học, vật lý và vật liệu mới

Lĩnh vực vật lý – thiên văn học trong tháng 7/2025 nổi bật với các sự kiện:

• Hệ sao đôi thứ 10.001 được xác nhận qua dữ liệu từ TESS, mở rộng đáng kể danh sách hệ sao biến quang đã biết [7].
• Hố đen hợp nhất lớn nhất từng được ghi nhận – có khối lượng lên tới ~225 lần khối lượng Mặt Trời – được LIGO/Virgo/KAGRA công bố, vượt xa dự đoán trước đây [7].
• Trong lĩnh vực vật liệu, các nhà khoa học đã thiết kế hệ thống tinh thể lỏng điều khiển ánh sáng mô phỏng phản xạ sinh học như robot tự hành mềm, mở ra ứng dụng mới trong vật liệu cảm biến [8].
• Quan sát thực nghiệm mới về chất siêu dẫn UTe₂ cho thấy sự phá vỡ đối xứng spin độc đáo, góp phần giải mã bản chất siêu dẫn không chuẩn [9].

IV. AI trong khoa học tự nhiên

AI tiếp tục đóng vai trò then chốt trong đổi mới phương pháp nghiên cứu khoa học:

• Báo cáo tổng hợp từ các học viện Trung Quốc xác nhận rằng AI đang chuyển hóa chu trình nghiên cứu, từ hình thành giả thuyết, thiết kế thực nghiệm đến phân tích kết quả [10].
• Một nghiên cứu metascience cảnh báo về sự lệ thuộc vào AI trong khoa học hiện đại, đồng thời kêu gọi xây dựng khung đánh giá độ tin cậy và đạo đức cho các công cụ AI khoa học [11].
• Khảo sát tổng hợp từ nhiều nhóm nghiên cứu cho thấy AI có khả năng đảm nhận vai trò tác nhân khoa học (agentic AI): đọc – hiểu – lên kế hoạch – đề xuất giả thuyết – phân tích, đặt ra yêu cầu kiểm soát và đo lường mới [12].
• Trong khí tượng học, AI đang được ứng dụng vào bản đồ hóa dự báo khí hậu và hiện tượng thời tiết cực đoan với độ chính xác cao hơn mô hình truyền thống [13].

V. Y sinh và nghiên cứu lão hóa

Nghiên cứu về sinh học tuổi già tiếp tục đạt được các bước tiến đáng kể:

• Nhóm chất senolytic mới (JQ1, RG7112, nutlin‑3a...) được chứng minh làm giảm tuổi sinh học trên mẫu tế bào người, bằng cách loại bỏ tế bào già cỗi [14].
• Protein AP2A1 được xác định là yếu tố quyết định quá trình lão hóa: tăng hoạt tính thúc đẩy lão hóa, trong khi ức chế giúp tái lập trạng thái trẻ trung cho tế bào [14].
• Kết quả mô hình hóa cho thấy, tuổi sinh học của từng cơ quan nội tạng (heart, liver, brain...) có thể tiên đoán chính xác nguy cơ mắc bệnh đặc thù [14].

VI. Bối cảnh toàn cầu và chính sách nghiên cứu

• Tại Hoa Kỳ, cắt giảm ngân sách NSF lên tới 56% dưới chính quyền mới đã khiến gần 1.600 khoản tài trợ bị hủy, gây tranh cãi lớn trong giới khoa học và lo ngại mất thế hệ nhà nghiên cứu trẻ [15].
• Theo Nature Index 2025, Trung Quốc vượt xa Mỹ về số bài báo đăng tải tại các tạp chí khoa học hàng đầu, phản ánh sự chuyển dịch rõ nét trong bản đồ khoa học toàn cầu [16].

VII. Kết luận

Những phát hiện và xu hướng trong tháng 7 năm 2025 phản ánh rõ nét một giai đoạn chuyển mình toàn diện của khoa học tự nhiên – không chỉ trong nội dung nghiên cứu, mà còn ở phương pháp tiếp cận, công cụ phân tích, và cấu trúc tổ chức khoa học toàn cầu.

Ở cấp độ vi mô, chúng ta chứng kiến các khám phá có khả năng định hình lại hiểu biết nền tảng trong nhiều lĩnh vực: từ việc phân tích chức năng mới của protein thực vật giúp tối ưu hóa khả năng chịu hạn, đến các cơ chế lão hóa tế bào có thể mở đường cho các phương pháp chống lão hóa hiệu quả. Những đột phá trong quan sát vũ trụ và vật liệu lượng tử cũng mang lại triển vọng vượt khỏi giới hạn công nghệ hiện nay, mở đường cho thế hệ thiết bị cảm biến, siêu dẫn và máy tính lượng tử trong tương lai gần.

Ở cấp độ vĩ mô, AI không chỉ đơn thuần là công cụ phụ trợ, mà đã bắt đầu đóng vai trò “đồng nghiệp” khoa học trong một số quy trình nghiên cứu – từ đề xuất giả thuyết, thiết kế thí nghiệm đến tự động hóa phân tích dữ liệu. Điều này đặt ra các yêu cầu mới về đạo đức khoa học, quản lý học thuật, cũng như các tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả và độ tin cậy của nghiên cứu trong thời đại dữ liệu lớn.

Đồng thời, những biến động về chính sách và tài trợ nghiên cứu – như việc cắt giảm ngân sách khoa học tại Hoa Kỳ, hay sự gia tăng vượt bậc số lượng công bố từ Trung Quốc – đang tái định hình bản đồ khoa học thế giới, đặt ra câu hỏi quan trọng về vai trò dẫn dắt của các nền khoa học truyền thống, cũng như tính công bằng và cạnh tranh trong môi trường nghiên cứu toàn cầu.

Trong bối cảnh đó, báo cáo tháng 7/2025 không chỉ cung cấp cái nhìn cập nhật về những thành tựu đáng chú ý, mà còn là lời nhắc mạnh mẽ về trách nhiệm hành động của cộng đồng khoa học, các nhà hoạch định chính sách, và cả công chúng, nhằm đảm bảo rằng các bước tiến khoa học tiếp tục được định hướng bởi giá trị khai sáng, tính minh bạch, và lợi ích lâu dài của nhân loại.

Tài liệu tham khảo

1. Science.org – "Atlantification of the Arctic", July 2025.
2. Science Advances – "Dust storms reduce ozone", July 2025.
3. Nature Highlights – "Volcanic plume from Tonga warms Caribbean air", July 2, 2025.
4. Nature Geoscience – "Heatwave frequency under global warming", July 2025.
5. ScienceDaily – "Myosin XI regulates stomatal closure in plants", July 2025.
6. ScienceDaily – "Biogenic calcification in fig trees", July 2025.
7. Wikipedia – “2025 in science”, accessed July 2025.
8. Science Advances – “Light-driven soft robotic ‘Snapper’ with LCs”, July 2025.
9. Nature Reviews Physics – "Broken spin symmetry in UTe₂", July 2025.
10. Nature – "AI for Science Report 2025", July 2025.
11. Nature – "AI changing the structure of science", July 2025.
12. arXiv – "Agentic AI for Science", arXiv:2503.08979, July 2025.
13. arXiv – "AI Roadmap in Atmospheric Sciences", arXiv:2506.16281, July 2025.
14. Wikipedia – "Timeline of aging research", July 2025.
15. The Guardian – "NSF cuts threaten US science", July 3, 2025.
16. Nature Index – “China's rise in global science output”, July 2025.

Viện KHTN, Trường Đại học Sư phạm Hà nội